راه کارهای عملی و کاربردی مزاج شناسی در طب سنتی

اصلاخ تغذیه در طب سنتی از منظر حکیم اسکندری

درسنامه مزاج شناسی- مقاله هفتم

راه کارهای عملی و کاربردی مزاج شناسی؛

آزمون های مزاج شناسی

تذکّرات مهم(و تکراری) قبل از شروع مطالعه این مقاله:

1- قبل از مطالعه این مقاله، مطالعه مقالات زیر ضروری است:

درسنامه مزاج شناسی- مقاله نخست؛ مفاهیم بنیادین مزاج شناسی

درسنامه مزاج شناسی- مقاله دوّم؛ مزاج شناسی انسانی، مفاهیم پایه

درسنامه مزاج شناسی- مقاله سوّم؛ مزاج شناسی انسانی؛ مزاج بلغم

درسنامه مزاج شناسی- مقاله چهارم؛ مزاج شناسی انسانی؛ مزاج دم

درسنامه مزاج شناسی- مقاله پنجم؛ مزاج شناسی انسانی؛ مزاج سودا

درسنامه مزاج شناسی- مقاله ششم؛ مزاج شناسی انسانی؛ مزاج صفرا

2- خصوصیاتی که در این مقاله و مقاله های بعدی به عنوان خصوصیات مزاج های مختلف انسانی معرّفی می شوند، در مزاج های کاملا نمونه(کلاسیک)، به هنگام سلامتی و در حال اعتدال قابل مشاهده هستند. اکثر افراد در طیف های بینابینی قرار می گیرند ولذا، تفسیر مزاج هر شخص، کاملا منحصر به فرد بوده؛ با عنایت به عواملی چون سن، جنس، نـژاد، سلامـتی، بیماری و … صورت می پذیرد. همچنین اگر مقاله های قبلی را خوانده باشید متوجه می شوید که در این گونه مقالات، مزاج سرشتی مورد بحث قرار می گیرد و در تفسیر نکات مزاجی خود و اطرافیان، باید به تفاوت این مزاج با سایر انواع تقسیم بندی های مزاج(صحّی، مرضی، عضوی، سنّی و …) دقّت کنید.

همچنین باید توجّه داشت که عوامل فرهنگی، تربیتی، معنوی و … می توانند رفتارها و خصوصیات مبتنی بر مزاج را دستخوش تغییرات اساسی کنند.

3- مزاج شناسی، بحثی استدلالی و عینی است نه بحثی ذهنی و حفظ کردنی. مثلا اگر شما به رفتارهای طبیعی آب دقّت کنید خیلی از خصوصیات جسمانی فرد بلغمی(که مزاجی سرد و مرطوب و شبیه آب دارد) برایتان روشن خواهد شد. به نظر بنده، انس دائم با این گونه تفکّر و نگرش دنیا از منظر مزاج شناسانه، بهتر از هر درس و بحثی، شما در این دانش، مسلّط و عالم خواهد کرد.

4- مزاج شناسی از بنیادی ترین علوم در طبّ سنّتی است امّا علیرغم این مساله، تسلّط استادانه و استفاده کاربردی صحیح از آن، بسیار دشوار و محتاج ممارست و مطالعه و تمرین خستگی ناپذیر است. متاسفانه در شرایط فعلی، مدعیان مزاج شناسی بسیارند امّا اساتید واقعی، معدود. به این نکته توجه داشته باشید و با خواندن چند مقاله، به فکر تشخیص و درمان نیفتید.

5- به همان دلیل فوق الذّکر، اختلاف نظرهای کوچک در بین اساتید این رشته بسیار شایع است و تفاسیر متفاوت از مزاج ها به فراوانی دیده می شود. در این مقاله سعی شده است که بهترین ها و صحیح ترین ها جمع آوری شوند و در موارد اختلافی، با تکیه بر تفکر و تجربه نگارنده، بهترین نظر از بهترین اساتید گزینش شود؛ اگرچه ادعای بی غلط بودن این مقالات را نداریم و تذکرات اهل فن را استدعا داریم.

6- یک نکته بسیار بسیار مهم این است که هر مزاجی، دارای خوبی ها و بدی هایی است و این تفکر که فلان مزاج خوب است و فلان مزاج، بد، از اساس باطل و اشتباه است. هر شخصی با هر مزاجی در برخی زمینه ها دارای استعداد و توانایی است و در بعضی مسائل، دچار مشکل و دشواری که باید استعدادها را پرورش دهد و بر ناتوانی ها فائق آید. مثلا همان قدر که یک فرد بلغمی باید برای درمان روحیه تنبل و کسل خود تلاش کند، یک فرد صفراوی هم برای کنترل مشکل غضب و پرخاشگری خویش در عذاب است. حتّی در نحوه سلوک الی الله و مسائل عبادی هم این تفاوت ملحوظ است و مثلا بعضی استعداد سلوک عقلانی و علمی و برخی توان سلوک قلبی و حبّی بیشتری دارند.

7- موارد مطرح شده در این سری مقالات، نمونه و برگزیده هستند و بقیه را به مطالعه و تفکر بیشتر شما واگذار می کنیم. مثلا در قسمت معرفی غذاهای سازگار و ناساگار، طبیعتا به چند مورد از هر کدام بسنده کرده ایم.

8- ناسازگاری غذاها، اغلب مواقع، نسبی و به معنای پرهیز و کم خوری است و نه منع مطلق. با این حال بهتر است در هر مورد با پزشک معالج خود مشورت کنید.

9- این مقالات با رویکردی صرفا علمی و مبتنی بر نظرات طبّ سنّتی ایرانی نگاشته شده اند و به همین جهت ممکن است تفاوت های ظریفی در بعضی موارد با توصیه های اسلامی داشته باشند. مثلا توصیه اسلام به کم خوابی عمومی در شب و پرهیز مطلق از خواب روز( به استثنای خواب قیلوله) است اما در این مقالات ممکن است در برخی مزاج ها توصیه هایی در مورد بیشتر شدن خواب شب یا خوابیدن در طول روز شده باشد. طبیعتا هرکس که بتواند خود را از قیود مزاجی خویش رها کند و به تهذیب نفس بپردازد، می تواند فارغ از این توصیه ها، تدابیر والای اسلامی را مبنای حفظ سلامتی خویش قرار دهد.

10- این تفکّر که ما در گرو مزاج خویش هستیم از اساس، باطل و ناصواب است. در موقف حساب، از ما نخواهند پذیرفت که مثلا چون مزاجم صفراوی بوده با غضب های بیجای خود دل مردم را رنجانده ام یا چون مزاجی بلغمی داشته ام، نمازهای صبحم قضا شده است. این گونه مشکلات تنها آزمون هایی برای ما هستند و هر کس می تواند با تهذیب و تادیب نفس بر آنها فائق آید. در واقع، این نحو مشکلات مزاجی، برای ما طراحی شده اند تا با حل و غلبه بر آنها، راه سلوک الی الله را بر خود بگشاییم و هیچ کس نمی تواند معترض آنها باشد چراکه خداوند سبحان؛ جلّ وعلا، با علم کامله و فضل واسعه خویش، برای هر کس، بهترین شرایط جسمی و روحی را برای صعود به مراتب والای انسانی فراهم ساخته است. طبیعتا استعدادهای مزاجی هر شخص نیز از نعماتی است که در صورت عدم استفاده صحیح، موجبات وزر و وبال انسان در نزد ملیک مقتدر خواهند شد.

مزاج شناسی کاربردی

از آن چه در مقالات فوق بیان شد تصویری کلّی و اوّلیه از مزاج شناسی حاصل می شود که در صورت ممارست و تمرین، کم کم به مهارت هایی عملی تبدیل خواهند شد. درواقع، بهترین راه شناخت مزاج انسان ها، تداوم نگرش مزاج شناسانه به پدیده هاست. کسی که عادت می کند در پس هر اتفاق جسمی، روحی و یا طبیعی به دنبال دلیلی مبتنی بر مزاج شخص یا اشیاء باشد، پس از مدّتی ملکه ای را در وجودش خواهد یافت که مطابق آن، تفسیر مزاج شناسانه هر پدیده ای، بدون زحمت زیاد در فکرش شکل خواهد گرفت و این بهترین راه تسلّط بر علم فخیم مزاج شناسی است.

در کنار این راه کار اصلی، روش های دیگری برای آسان سازی این علم برای عموم ابداع شده است تا ایشان بتوانند به صورتی کاربردی از این علم بهره بگیرند. در این مقاله به برخی از این موارد اشاره خواهد شد.

الف- معیارهای کاربردی

در کتب طبّ سنّتی ده معیار عمومی برای تشخیص مزاج مورد بحث قرار می گیرند که در این جا آنها را ذکر می کنیم. این 10 معیار، معیارهایی عمومی تر و ساده ترند و بحث مفصّل در مورد معیارهای تخصّصی تر مانند نبض از حیطه این بحث خارجند.

مجدّدا تذکّر می دهیم که ممکن است بر اساس دلایل مختلف افراد دچار غلبه خلط و سوء مزاج باشد، لذا برای تشخیص مزاج جبلی یک فرد بهتر است حالات و علائم تشخیص مزاج در سنین پائین تر مورد بررسی قرار گیرد که یکی از بهترین راه های آن پرسش از پدر و مادر در مورد خصوصیات دوران کودکی شخص است.

مثلا ممکن است خانمی دارای مزاج جبلی گرم و تر باشد ولی بعد از بارداری جنین دختر و زایمان به روش سزارین دچار غلبه سردی شود. این شخص از ویژگی های قبل از بارداری خود می تواند پی به مزاج جبلی خویش ببرد و از تغییراتی که در بدنش به وجود آمده، پی به نوع خلطی که به غلبه آن دچار شده است برده بر اساس نوع سوء مزاج، تدابیر مربوطه را برای رسیدن به اعتدال انجام دهد.

همچنین ممکن است خلطی دارای مزاج متفاوت با مزاج جبلی فرد تنها بر یکی از اعضای بدن غلبه نماید. مثلاً فردی دارای مزاج جبلی گرم و خشک، ممکن است دارای غلبه بلغم در سر(مثل بعضی انواع سینوزیت) یا مفاصل(مثل برخی انواع روماتیسم) گردد.

عناوین معیارها

1- ملمس(لمس)

2- گوشت وچربی

3- رنگ پوست بدن

4- مو

5- هیأت وشکل اعضاء

6- سرعت انفعال اعضاء

7- خواب و بیداری

8- کلیه افعال بدن(دلائل افعال)

9- کیفیت دفع فضولات بدن

10- انفعالات نفسانی

شرح موارد ده گانه

1- ملمس: یعنی آن چه که در لمس بدن و پوست شخص بروز دارد. برای تشخیص دقیق، فرد معاینه کننده یا باید معتدل المزاج باشد یا آن که توجّه دقیق به وضعیت مزاجی خودش داشته باشد. مثلا یک فرد صفراوی در لمس پوست یک فرد دموی ممکن است احساس خنکی داشته باشد درحالی که این مساله نسبی است و درواقع، آن فرد دموی، گرم مزاج است نه سردمزاج و تنها نسبت به شخص معاینه کننده خنک تر است.

اگر فرد معتدل المزاج در لمس، پوست فرد را:

– گرم احساس کند، این فرد گرم مزاج است.

– سرد احساس کند، این فرد سرد مزاج است.

– اگر در لمس آن را نرمتر از حد طبیعی بیابد، دلالت بر رطوبت مزاج می کند.

– اگر در لمس آن را سفت تر از حد طبیعی بیابد، دلالت بر خشکی مزاج دارد.

نکته مهم در مورد این معیار آن است که فرد معاینه کننده باید توجّه ویژه ای به وضعیت آب و هوایی منطقه و حتّی فصل نیز داشته باشد چراکه این موارد هم تاثیر واضحی بر نتیجه معاینه او از فرد معاینه شونده می گذارند.

2- گوشت و چربی:

اگر فرد فربه باشد اما غلبه واضح در بدن او با گوشت(عضله) باشد، دلالت بر گرمی و تری او دارد و اگر غلبه با چربی باشد، دلالت بر سردی و تری او دارد.

اگر شخص، لاغر و کم چربی باشد ولی عضلات او به خوبی به چشم بیایند؛ گرم وخشک است و اگر از چربی و عضله، هردو، بی بهره باشد سرد و خشک است.

3- رنگ پوست بدن:

سفیدی پوست بدن: نشانه کم خونی و مزاج، کمی مایل به سردی می باشد.

رنگ گچی: سردی و تری(بلغم) را می رساند.

زردی پوست: نشانه صفرا (گرمی وخشکی) است.

رنگ زرد کمی مایل به قرمزی: نشانه وجود خون غیر طبیعی در بدن است.

قرمزی پوست بدن: نشان از گرمی و پر خونی دارد.

تیرگی پوست: نشانه خون غیر تمیز و استعداد غلبه سودا است.

رنگ بادنجانی کدر(کمودت): نشانه خشکی و سردی (سودا) است.

4- مو:

یکی از فضولات بدن است که نوع کیفیت و حالات آن برای شناسایی نوع مزاج به عنوان یک معیار مورد استفاده قرار

می گیرد:

الف)سرعت رشد مو:

اگر سرعت رشد مو زیاد باشد، نشانه گرمی مزاج است.

اگر سرعت رشد مو کم باشد، نشانه سردی مزاج است.

اگر رشد مو خیلی خیلی سریع باشد، دلیل گرمی و خشکی مزاج است.

ب) پر مویی یا کم مویی بدن:

پر مویی بدن، دلیل گرمی مزاج است.

کم مویی بدن، دلیل سردی مزاج است.

ج) نازکی و کلفتی مو:

نازکی مو، دلیل سردی و تری است.

کلفتی مو، دلیل گرمی و خشکی است.

د) جعودت وصافی مو:

موی مجعد، نشانه گرمی وخشکی است.

موی صاف ولخت، نشانه سردی وتری است.

هـ) رنگ مو:

موی سیاه، دلیل گرمی و خشکی است.

سفیدی مو، سردی و تری را نشان می دهد.

5- شکل اعضاء:

الف- موارد ذیل بیانگر گرمی مزاج است:

– قفسه سینه پهن و بزرگ.

– اندامهای درشت.

– عروق برجسته و قابل مشاهده.

– نبض عظیم و قوی.

– عضلات کلفت و بزرگ.

– عضله خیلی به مفصل چسبیده و تاندونش کوچک است.

عکس موارد فوق دلالت بر مزاج سرد می کند.

ب- موارد ذیل بیانگر خشکی مزاج و عکس آن دلیل رطوبت مزاج است:

– چهره لاغر و پوست به استخوان چسبیده.

– مفاصل قابل مشاهد و برجسته.

– غضروف های حنجره و بینی و… برجسته و واضح است.

6- سرعت انفعال اعضاء:

اگر عضوی در بر خورد با گرما وسرما و خشکی و رطوبت زود از آن اثر پذیرد دلیل غلبه آن مزاج است. مثلاً اگر در گرما (خوراکی، موضعی و …) زود گرم شود، دلیل بر گرمی مزاج می باشد.

7- خواب و بیداری:

خواب زیاد، دلیل سردی و تری مزاج است.

خواب کم و بیداری زیاد، دلیل خشکی و گرمی مزاج است.

خواب و بیداری معتدل ، نشانه اعتدال مزاج است.

8- افعال طبیعیه صادره از بدن:

اگر افعال بدن(سرعت رشد، رویش دندان، بلوغ، افعال مربوط به کبد، قلب، مغز و …) سریع تر از حد طبیعی خود صورت گیرد، دلیل بر گرمی مزاج و اگر کند تر صورت گیرد دلیل بر سردی مزاج می باشد.

9- دفع فضولات:

فضولات بدن شامل ادرار (بول)، مدفوع(براز)، عرق، مو، ناخن، خون حیض، مایع منی و … است.

مثلا اگر رنگ مدفوع یا ادرار، تیره تر یا بدبوتر از معمول باشد، دلالت بر گرمی مزاج دارد. بی رنگ بودن یا کم بودن فضولات و بو نداشتن آنها، دلالت بر سردی مزاج می کند.

10- کارها و رفتارهای نفسانی:

الف- موارد ذیل دلالت بر گرمی مزاج دارد و عکس این حالات نشان از سردی مزاج دارد:

– حسن ظن.

– امیدواری.

– جوانمردی و غیرت.

– بالا بودن استعداد فهم مطالب.

– جنب وجوش، نشاط و پر حرکتی.

– تصمیم گیری سریع و عدم تردید در تصمیم ها.

– زیرکی.

– سنگدلی.

– بی قراری و عجله.

– وقاحت و پررویی.

– پرحرفی.

ب- ثبات انفعالات: مثل یکدنگی، ثبات رضایت از چیزی، ثبات در حافظه و دلیل بر خشکی مزاج است.

امّا زوال و ناپایداری انفعالات دلالت بر رطوبت مزاج دارد.( حافظه کم، ناپایداری سریع خلقی و ارادی در اتفاقات، هر روز یک احساس و تصمیم داشتن و حزب باد بودن، از هر چیزی یک لحظه راضی و یک لحظه ناراضی بودن)

ب- جدول مقایسه مزاج ها

مــــزاج هـــا

خـصـوصـیـات

سوداوی

بلغمی

دموی

صفراوی

رنـگ چـهـره

تیره

سفید

سرخ

زرد

رنـگ چـشـم

کدر

سفید و بی فروغ

سرخ

زرد

مــوی ســر

پرمو با موهای تیره و ضخیم

سفیدی زودرس مو

موی معمولی، ریزش مو، طاسی

پرمو، ریزش مو، طاسی

مـوی بــدن

پرمو با موهای تیره و ضخیم

بی مو

پرمو

کم مو

هــیــکـل

لاغر، باریک و خشک(جرّه)

چاق و درشت

تنومند، چاق و درشت

لاغر، باریک و خشک

ترشّحات بینی

عادی

رقیق و فراوان

عادی

کم و خشک

تــعریــق

کم

زیاد و سرد

زیاد و گرم

کم

کنش کرداری

کند، آرام، کم انرژی و منظّم

بسیارکند، آرام، کم انرژی و منظّم

پرانرژی، نامنظّم

پرانرژی، نامنظّم، چالاک و سریع

کنش پنداری

وسواسی، دودل، منفی گرا، شکّاک، درون گرا، حسّاس، محتاط، یکدنده و بدون انعطاف.

منفی گرا، درون گرا، واقع گرا، فراموشکار، کندذهن، بی اراده و تحت تاثیر، حسّاس، مستعد افسردگی، محتاط ، خودخور.

خوش بین، خنده رو، شجاع، جسور، بـانـشـاط، راحت و بی قید.

تیزهوش، حاضرجواب، متهوّر، عصبانیت های آنی، کلّه شق و یکدنده.

مـزه دهـان

ترش یا شور

شور یا ترش

بی مزه یا شیرین

تلخ

بـــــزاق

معمولی

فراوان

معمولی

کم و خشک

سازگاری با غذاها

گرمی

گرمی

خنکی

خنکی

اشــتــها

اشتهای کاذب فراوان با سیری زودرس، ریزه خواری

اشتهای فراوان بدون مقاومت

اشتهای فراوان با مقاومت

کم

تمایل به آب

کم

کم(تمایل به نوشیدنی های گرم)

عطش نسبی

عطش فراوان

گـــوارش

یبوست

یبوست، ترش کردن، مشکلات گوارشی فراوان

مناسب

سوزش معده، بدون یبوست.

تاثیر فصل ها

علاقه به بهار و تابستان

بدحالی در بهار و زمستان

علاقه به پاییز و زمستان

علاقه به پاییز و زمستان

میل جـنسی

میل زیاد، توان کم

میل و توان کم

میل و توان زیاد

میل زیاد و توان متغیّر

خــــواب

معمولی

زیاد

زیاد

کم

رویـــــا

کابوس، دیدن خرابه ها و قبرستان ها

رنگ های سفید، آب، برف و باران

رنگ های سرخ، خون

رنگ های زرد، آتش، جنگ و ستیز

استعداد بیماری

سرطان، بیماری های پوستی، بواسیر، واریس

بیماری های مفصلی، روماتیسمی و گوارشی.

فشارخون، سکته، جوش و دمل های چرکی

هپاتیت و یرقان

استعداد شغلی

شعر، سیاست

شغل های آرام و بی دردسر

اکثر شغل ها، مدیریت

سربازی و جنگاوری

تذکّر: چنان که بارها تذکّر داده ایم، موارد فوق الذّکر در مزاج های کاملا نمونه(کلاسیک)، به هنگام سلامتی و در حال اعتدال قابل مشاهده هستند. اکثر افراد در طیف های بینابینی قرار می گیرند ولذا، تفسیر مزاج هر شخص، کاملا منحصر به فرد بوده؛ با عنایت به عواملی چون سن، جنس، نـژاد، سلامـتی و بیماری و … صورت می پذیرد.

ج- آزمون های مزاج شناسی:

این روزها و با گسترش علاقه مردم، شاهد هستیم که در کتب، نشریات و فضای مجازی، آزمون های مختلف مزاج شناسی ارائه می شود. این اقدام اگرچه در جای خود اقدام ارزشمندی است امّا در استفاده از این آزمون ها باید نکات مختلفی را مدّنظر داشت:

1- بسیاری از این آزمون ها بدون رعایت نکته های فنّی و علمی دقیق نگاشته شده اند و لذا عملا باعث سردرگمی مخاطب می شوند. بنابراین سعی کنید از منابع معتبر استفاده کنید.

2- به دلیل جنبه های متفاوت و متعدّد مزاج شناسی و از جمله وجوه مختلف مزاجی هر فرد(جبلّی، صحّی، مرضی، عضوی، سنّی و …)، هیچ آزمون مزاج شناسی نمی تواند معیار دقیقی از مزاج شخص به دست دهد. مثلا اگر یک فرد بلغمی، در یکی از اعضای خود به طور موقّت دچار سوءمزاج بسیار گرمی شود، در نتیجه نهایی آزمون( که معمولا مبتنی بر جمع بندی های ریاضی است) ممکن است عملا مزاج سرشتی وی، مغفول واقع شود.

3- جنبه های غیرجسمی موثر بر مزاج فرد و از جمله تاثیرات فرهنگی و مذهبی، در این آزمون ها مورد توجه قرار نمی گیرند و این باعث خطای در نتیجه نهایی خواهد شد. مثلا فردی صفراوی به واسطه تربیت دینی و اخلاقی، ممکن است رفتاری متین و آرام و شخصیتی ساکت و کم حرف پیدا کند و این می تواند نتیجه آزمون او را دچار خطای فاحش کند.

4- چنان که گفتیم، این آزمون ها معمولا بر اساس جمع بندی ریاضی یک سری از داده ها عمل می کنند و لذا در نتیجه نهایی با یک پاسخ کیفی کلّی مواجه هستیم که گذشته از درست یا غلط بودنش، نمی تواند تصویر دقیق و جزئی از وضعیت فرد مورد آزمون به دست دهد.

5- نکته بسیار مهم این است که بر اساس موارد گفته شده، نتیجه این آزمون ها نمی تواند مبنای صحیحی برای تصمیم گیری شخص برای انتخاب نوع تدابیر بهداشتی و درمانی باشد و به ویژه به دلیل عدم یکنواختی مزاجی در اعضای مختلف بدن مردم این دوره و زمانه، عملا شخص در تصمیم گیری برای انتخاب غذا یا نوع زندگی دچار سردرگمی خواهد شد چراکه مثلا از سویی می بیند که مزاج سردی دارد اما دچار غلبه گرمی در جاهایی از بدن هم هست و نمی تواند بین این دو جمع کند. بنابراین باز هم تاکید می کنیم که اتّخاذ تدابیر بهداشتی و درمانی، به عهده پزشک یا مزاج شناس متبحّر است و تا وقتی که خودتان تسلّط کافی در این علم پیدا نکرده اید بهتر است دریافت هایتان را با چنین شخصی، به مشاوره بگذارید.

6- با این اوصاف تاکید می کنیم که آزمون های مزاج شناسی، به عنوان یک اقدام عملی برای کسانی که در ابتدای مسیر آموزش هستند می توانند زمینه ای تمرینی خوبی را فراهم کنند امّا باز هم می گوییم که راه مسلّط شدن بر این علم، مطالعه و تمرین مستمر است.

معرّفی چند آزمون مزاج شناسی

1- مزاج یاب ساده

یکی از بهترین و علمی ترین آزمون های مزاج شناسی، آزمونی است که توسّط «دکتر محسن ناصری» و همکاران ایشان در کتاب ارزشمند تدوین شده است و لذا آن را بی کم و کاست به حضورتان تقدیم می کنیم:

به منظور تسهیل در شناخت شما خواننده محترم ونقش مهم تشخیص مزاج در انتخاب شیوه زندگی وروش تغذیه، پرسشنامه ها وجداولی آماده شده است تا راحت تر بتوانید مزاج خود ودیگر عزیزانتان را ارزیابی نمایید؛ توصیه می شود قبل از پر کردن پرسش نامه های خالی مربوط به خودتان، توضیحات مربوط به پر کردن فرم تشخیص مزاج را به دقت مطالعه نمایید؛ سپس به پرسشنامه هایی که به عنوان مثال پر شده اند، توجه کافی مبذول گردد و پس از اطمینان از کسب اطلاعات کافی، به پر نمودن پرسشنامه ها و جدول خالی مربوط به مزاج خودتان اقدام فرمایید.

راهنمای مربوط به پر کردن پرسشنامه های تشخیص مزاج

در پرسشنامه های4،3،2،1 به منظور سنجش هر یک از کیفیات گرمی، سردی، تری وخشکی، سوالاتی مطرح شده است. شما خواننده محترم پس از مطالعه دقیق سوالات، یکی از گزینه های« کاملاً صدق می کند» یا «در حد اعتدال» یا «اصلاً صدق نمی کند» را انتخاب نموده ودر جایگاه مربوطه علامت گذاری نمایید و سپس امتیازات هر مورد را جداگانه اعمال کنید.

توضیح مربوط به نحوه امتیاز دادن

اگر سوال مطرح شده، در مورد شما« کاملاً صدق می کند»، در جایگاه مربوطه، امتیاز 2 را وارد نمایید.
اگر سوال مطرح شده، در مورد شما«در حد اعتدال»، در جایگاه مربوطه، امتیاز 1 را وارد نمایید.
اگر سوال مطرح شده، در مورد شما«اصلاً صدق نمی کند»، در جایگاه مربوطه، امتیاز صفر را وارد نمایید.

مثال:

خانم زینب ر. پرسشنامه های چهارگانه تشخیص مزاج را به عنوان نمونه پر نموده اند. در پرسشنامه تکمیل شده شماره1(سنجش میزان گرمی) مشاهده می کنید که سوالات شماره5،3،2،1 و 6 با گزینه« کاملاً صدق می کند»با 2 امتیاز، علامت گذاری شده است. بنابراین، امتیاز گرمی در این ستون برابر با10=2×5 خواهد شد.

در همین پرسشنامه(سنجش میزان گرمی) سوالات7و8 با گزینه«در حد اعتدال»با 1 امتیاز، علامت گذاری شده است. بنابراین، امتیاز گرمی در این ستون برابر با2=1×2 خواهد شد.

در همین پرسشنامه(سنجش میزان گرمی) سوال4 با گزینه«اصلاً صدق نمی کند»، با 0 امتیاز، علامتگذاری شده است. بنابراین، امتیاز گرمی در این ستون برابر با0=0×1 خواهد شد.

به این ترتیب عدد گرمی خانم زینب ر. برابر باجمع امتیازهای گرمی در سه ستون، یعنی 12=0+2+10 خواهد شد.

پرسشنامه شماره1(سنجش گرمی)

سؤالات سنجش گرمی

اصلا صدق نمی کند.

(0 امتیاز)

در حدّ اعتدال

(یک امتیاز)

کاملا صدق می کند.

(دو امتیاز)

1- پوست بدنم گرم است و احساس گرمی بدن دارم.

2

2- از هوای خنک فصل زمستان لذت می برم.

2

3- رنگ موهایم سیاه و تیره رنگ است.

2

4- شانه هایم عریض است و قفسه سینه ای فراخ و پهن دارم.

0

5- کارها را با سرعت و شتاب انجام می دهم.

2

6- سریع حرف می زنم وآدم پرحرفی هستم.

2

7- زود عصبانی می شوم.

1

8- فردی جسور وشجاع هستم.

1

جمع بندی

0

2

10

عدد گرمی

12

به این ترتیب عدد گرمی خانم زینب ر. برابر با12=0+2+10 خواهد شد.

ایشان پرسشنامه سنجش سردی را نیز به این شرح پر کرده است:

پرسشنامه شماره2(سنجش سردی)

سؤالات سنجش سردی

اصلا صدق نمی کند.

(0 امتیاز)

در حدّ اعتدال

(یک امتیاز)

کاملا صدق می کند.

(دو امتیاز)

1- پوست بدنم سرد است و احساس سردی بدن دارم.

0

2- از هوای گرم و فصل تابستان لذت می برم.

0

3- رنگ موهایم سفید یا بور است.

0

4- شانه هایم کم عرض است و قفسه سینه ای کوچک دارم.

2

5- کارها را به آرامی و بدون شتاب انجام می دهم.

0

6- آرام و کند حرف می زنم. آدم کم حرفی هستم.

0

7- دیر عصبانی می شوم.

1

8- فردی محتاط و ترسو هستم.

1

جمع بندی

0

2

2

عدد سردی

4

به این ترتیب عدد سردی خانم زینب ر. برابر با4=0+2+2 خواهد شد.

خانم زینب ر. پرسشنامه سنجش تری را نیز اینگونه پر کرده است:

پرسشنامه شماره3(سنجش تری)

سؤالات سنجش تری

اصلا صدق نمی کند.

(0 امتیاز)

در حدّ اعتدال

(یک امتیاز)

کاملا صدق می کند.

(دو امتیاز)

1- پوست بدنم نرم است.

1

2- از هوای خشک و بدون رطوبت لذت می برم.

0

3- فردی چاق هستم.

0

4- موهایی نرم و لخت دارم.

0

5- پرخواب هستم.

0

6- کم حافظه هستم و مطالب را فراموش می کنم.

0

7- اگر عصبانی شوم، زود آرام می شوم.

1

8- انعطاف پذیر بوده سخت گیر نیستم.

0

جمع بندی

0

2

عدد تری

2

به این ترتیب عدد تری خانم زینب ر. برابر با2=0+2+0 خواهد شد.

ایشان پرسشنامه سنجش خشکی را چنین تکمیل کرده است:

پرسشنامه شماره4(سنجش خشکی)

سؤالات سنجش خشکی

اصلا صدق نمی کند.

(0 امتیاز)

در حدّ اعتدال

(یک امتیاز)

کاملا صدق می کند.

(دو امتیاز)

1- پوست بدنم خشک است.

2

2- از هوای دارای رطوبت لذت می برم.

2

3- فردی لاغر هستم.

2

4- موهایم خشک بوده لخت نیستند.

2

5- کم خواب هستم.

2

6- حافظه خوبی دارم و مطالب را زود به یاد می آورم.

0

1

7- اگر عصبانی شوم، دیر آرام می شوم.

1

8- انعطاف پذیر نبوده سخت گیر هستم.

2

جمع بندی

0

2

12

عدد خشکی

14

به این ترتیب عدد خشکی خانم زینب ر. برابر با 14=0+2+12 خواهد شد.

چگونگی محاسبه مزاج

برای محاسبه مزاج، عدد گرمی، عدد سردی، عدد تری و عدد خشکی حاصله از پرسشنامه های چهارگانه را یادداشت می کنیم. سپس آن اعداد را در فرمول های ذیل می گذاریم:

…………= عدد سردی- عدد گرمی

………..= عدد خشکی- عدد تری

اگر حاصل عدد گرمی منهای عدد سردی مثبت شود، نشانه گرمی مزاج فرد است.
اگر حاصل عدد گرمی منهای عدد سردی منفی شود، نشانه سردی مزاج فرد است.
اگر حاصل عدد تری منهای عدد خشکی مثبت شود، نشانه تری مزاج فرد است.
اگر حاصل عدد تری منهای عدد خشکی منفی شود، نشانه خشکی مزاج فرد است.
اگر حاصل محاسبه صفر شود، نشانه اعتدال در آن کیفیت است.

اکنون برا ی روشن شدن مطلب به اعداد حاصله از پرسشنامه ها ی چهارگانه خانم زینب ر. باز می گردیم وآنها را یادداشت می کنیم:

عدد گرمی خانم زینب ر. 12

عدد سردی خانم زینب ر. 4

عدد تری خانم زینب ر. 2

عدد خشکی خانم زینب ر. 14

اگر اعدا فوق را درفرمول های ذکر شده بگذاریم نتایج ذیل حاصل می شود:

12-4=8=عدد سردی- عدد گرمی

که عدد 8 بیانگر گرمی مزاج خانم زینب ر. می باشد.

2-14=12-=عدد خشکی- عدد تری

که عدد منفی 12 بیانگر خشکی مزاج خانم زینب ر. می باشد. به عبارت دیگر مزاج نامبرده گرم(به میزان8 واحد) و خشک(به میزان12 واحد) می باشد.

کنون شما می توانید با پر کردن پرسشنامه های چهارگانه وجدول مختصات مزاج، مزاج خودتان را دقیق تر مشخص نمایید. همچنین می توانید با مراجعه به سایت www.lifestyle.timclinic.ir از نرم افزار مزاج یاب ساده استفاده کنید و پیشنهادهای لازم در رابطه با روش زندگی مناسب با خودتان مشاهده بفرمایید.

2- آزمون مزاج شناسی پایگاه طبایع:

آزمون این پایگاه نیز از بهترین آزمون هاست. اگرچه طیف پاسخ های درنظر گرفته شده برای هر سوال محدود است و فرد را در پاسخگویی دچار مشکلاتی می کند. یک ویژگی بسیار خوب این آزمون آن است که در انتها و بر اساس تشخیص مزاجی داده شده، دستورات تغذیه ای و بهداشتی را نیز به شما ارائه می کند امّا این دستورات کلی و عمومی هستند و نیازهای دقیق فرد را برآورده نمی کنند. مثلا دستورات ارائه شده برای یک فرد دموی معمولی با فرد دموی که غلبه بلغم هم دارد عملا یکی است و این می تواند باعث مشکلاتی برای فرد شود.

برای شرکت در این آزمون به اینجا بروید:

3- یکی دیگر از آزمون های مزاج شناسی که ساختاری ساده دارد توسط پایگاه طبیب خراسان طرّاحی شده بود که البته اکنون از روی سایت برداشته شده است و به جای آن وعده ارائه نرم افزار مزاج سنج در آینده داده شده است.

این پرسش نامه را نمی توان دارای ساختاری علمی دانست چراکه درواقع محتویات آن، به نوعی خلاصه نویسی مطالب مزاج شناسی است و این خلاصه نویسی هم متاسفانه فاقد ظرافت های ادبی و علمی لازم است.. با این حال بد ندیدیم که محتویات آن را برایتان ذکر کنیم:

مزاج سنج

عزیزانی که این فرم را پر می کنند باید قبل از پر کردن خوب فکر کنند با دقت و زمان کافی به سوال ها پاسخ دهند پاسخهای نزدیک به خود را با واقعیت در نظر بگیرند شاید باعث بیماری شما بوده که خود از علت آن بی خبرید، این فرم تعیین کننده مزاج غالب بر دیگر مزاجهای شما است.مثال: اگر مزاج شما بلغمی (با نمره 60% ) باشد و دیگر مزاجهای شما پرخونی ( دموی 30% ) و صفراوی 10% و سوداوی 0% با شد مزاج غالب شما بلغمی است که باید مداوا شود، تا مزاج شما معتدل گردد، و از رنجهایی که خود ازعلت آن بی خبرید رهایی یابید.

سن :

وزن :

قد :

جنسیت :

رنگ مورد علاقه و محیط ( بدون مبنای مذهبی و گروهی )

1- سفید 2- سیاه 3- قرمز 4- آبی 5- زرد 5- سبز 6- بنفش 7- نارنجی

رنگ پوست و چهره ؟

1 – سرخ – بر افروخته – مرطوب 2 – گندمگون – زرد – خشک 3 – سفید – سبزه – لکه های تیره 4 – سفید – نرم

اندام ؟

1– درشت – چاق – (گوشتی) 2 – میانه – باریک – عظلات سفت 3– استخوانی– قفسه سینه لاغر-عضلات کوچک4- چاقی (چربی و ورم ) سستی عضلات

لمس بدن ؟

1 – گرم – مرطب- کف دست گرم 2 – گرم خشک– کف دست معمولی 3 – سرد خشک – کف دست سرد 4 – سرد مرطوب – کف دست سرد

تعریق (عرق بدن) ؟

1- فراوان (گرم) 2- کم (گرم) 3- کم 4- فراوان ( سرد )

موی سر ؟

1- سیاه – رشد زیاد – پر مو 2- فر – رشد معمولی – با ریزش 3- پرمو، موهای خشن 4- رشدکم – لخت سفیدی زودرس

سفیدی چشم ؟

1- معمولی کمی مایل به سرخ 2- کمی مایل به زرد 3- میل به کدر بودن وکبودی زیر چشم 4- مایل به سفید بودن و پف زیر چشم

ترشحات بینی ؟

1- عادی 2- کم 3- عادی مایل به کم 4- رقیق وفراوان

موی بدن ؟

1- معمولی 2- پرمو 3- کم مو 4- بی مو

ظاهر زبان ؟

1- سرخ 2- خشک و زرد 3- معمولی وگاه تیره 4- مرطوب وسفید

مزه صبگاهی ؟

1- شیرین بی مزه 2- تلخ 3- ترش یا شور 4- بی مزه

بزاق دهان ؟

1- معمولی 2- کم وخشک 3- فراوان

غذاهایی که به طور کلی و روزانه طی سه ماه گذشته مصرف کرده اید ؟

1- گرم و خشک 2- گرم و تر 3- سرد و تر 4- سرد و خشک

سازگاری غذاها ؟

1- گرم و خشک 2- گرم و تر 3- سرد و تر 4- سرد و خشک

تمایل به غذا ؟

1- پر اشتها؛ شیرینی و گوشت و ترشی 2- کم اشتها؛ سوزش معده؛ تمایل به غذاهای شور 3- کم اشتها؛ سیری زود رس؛ دارای درد معده 4- پر اشتها؛ دارای نفخ و ضعف معده

تمایل به آب ؟

1- عطش نسبی 2- عطش فراوان 3- تمایل کم به آب

تمایل به چای ؟

1- معمولی 2- عطش فراوان 3- تمایل کم به چایی 4- سردرد

خواب ؟

1- زیاد – سنگین صبگاهی (پر بازده ) 2- کم (پر بازده ) 3- معمولی ( آشفته و کابوس ) 4- زیاد بدون بازده

حرکات ؟

1- پر انرژی؛ نا منظم؛ سریع خسته می شوند. 2- تند و تیز؛ بی قرار؛ پر انرژی؛ نا منظم؛ سریع خسته می شوند. 3 – نا آرام ؛ کم انرژی؛ منظم. 4 – آرام؛ کند؛ منظم.

کردار ؟

1- خنده رو – خوش بین – با نشاط – خوش مشرب 2- جدی – پرحرف – خشم سریع آرامش سریع 3- بی حوصله – منفی نگر – خودخور 4- کند ذهن – واقع گرا – خوش مشرب

منش ؟

1- ریسک بالا – بلند پرواز – نوع دوست – با حوصله 2- حاضر جواب – مدیر – اصولگرا – پیگیر – کینه نمی کیرد 3- لجباز – اهل جدال – افسرده – خبالباف – غصه خور 4- محتاط – درونگرا – منطقی

علائق ؟

1- شعروادبیات و موسقی – مهمانی – مسافرت – طنز 2 – خضوع در مقابل مافوق – گاهگاهی (هوسی ) 3 – حساس و مواظب – بدون ریسک – کم احساس – منطقی – حساب گر 4 – خوش بین – بدون ریسک

فصل بدتر شدن حال ؟

1- بدتر شدن حال شخص در پاییز – پیری 2 – بدتر شدن حال شخص در زمستان – طفولیت 3 – بدتر شدن حال شخص در تابستان – جوانی 4 – بدتر شدن حال شخص در بهار – آلرژی

فصل بهتر بودن حال ؟

1- بهار 2 – تابستان 3 – پایز 4 – زمستان

سازگار با اقلیم ( شهر یا منطقه ) ؟

1 – سردو خشک مانند : مشهد – تهران 2 – سردو تر مانند : شمال – مازندران 3 – گرم و تر مانند : بندر عباس – کیش 4 – گرم و خشک مانند : اهواز

نبض ؟

1- پر – قوی – جهنده – پهن 80- 100 در دقیقه 2 – قوی – جهنده – نازوک – سریع 80- 100 در دقیقه 3- متوسط – کمی جهنده – معمولی 60- 70 در دقیقه 4- ضعیف – نازوک – کند 60- 70 در دقیقه

اضطراب- گریه- و خندهای بی مورد ؟

1- حالت عادی 2 – اختلاط ذهن – خنده زیاد – سرخی صورت و چشم ها – تندی نفس 3- گاهی اظطراب و ترس بی مورد 4- اظطراب و ترس زیاد بی مورد باتپش قلب 5- گریه زاری شدید – خیالات بد – ضعف تن

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

تعیین وقت حضوری با حکیم دکتر محمد حامد اسکندری ، درمان بیماری ها در طب سنتی  32324045-026

جهت مشاوره درمان بیماری ها در طب سنتی با شماره مستقیم حکیم اسکندری 09122070671 تماس حاصل فرمایید
و یا در پیام رسان های واتس آپ و ایتا سوالات خود را مطرح نمایید

---

برای مطالعه بیشتر مقالات طب سنتی بر روی لینک زیر کلیک کنید

مقالات طب سنتی

---

خرید اینترنتی گلاب های اصل ، خالص ، سنتی و صادراتی 

---

خرید آنلاین گیاهان دارویی کوهی ( کم یاب و نایاب)

---

خرید آنلاین عرقیات گیاهی اصل

---

محصولات آرایشی و بهداشتی گیاهی (مزرعه سبز اسکندری)

---

فروشگاه اینترنتی مزرعه سبز اسکندری

---

خرید اینترنتی عطر و رایحه های  گیاهی و طبیعی 

---

خرید اینترنتی روغن های گیاهی و دانه ایی ، درمانی و ماساژ 

---

خرید اینترنتی ظروف سنتی (ظروف سفالی ، ظروف مسی ، ظروف سنگی)