ورزش از دیدگاه طب سنتی

تعریف حرکت و سکون:

حرکت و سکون یکی از اصول شش گانه تدابیر حفظ سلامتی(سته ضروریه، اصول حفظ الصّحّه) در طبّ سنتی است. حرکت به معنای خروج ماده از غیرفعال بودن (قوه) به فعل است( مثل تبدیل انرژی پتانسیل به جنبشی) و سکون، بقاء ماده در حالت قوه و حفظ حالت موجود آن.

نیاز به حرکت

حرارت غریزی در کنش ها و واکنش های خود، دچار تحلیل می شود و حرکت:

1ـ حرارت غریزی را تقویت می‌کند. (مانند باد زدن آتش نیمه افروخته)

2ـ باعث تسخین (گرمی) در بدن می‌گردد.

نیاز به سکون

سکون و آرامش بدن را از رنج و تعب استراحت می‌دهد. اگر حرکتی دائمی و مستمر باشد و بین آن فاصله‌ای به نام سکون نباشد؛ رطوبت های بدن تحلیل می رود و با افنای رطوبت بدن، حرارت غریزی هم دچار تباهی می‌شود. ابن سینا عقیده دارد که خواب، شبیه‌ترین چیز به سکون است؛ بنابراین اثرات مثبت خواب برای سکون و آرامش هم قابل اثبات است. سکون و آرامش، مثل خواب، قوای طبیعی را تقویت می‌کند؛ باعث تقویت هضم غذا می‌شود؛ رطوبات تحلیل رفته را جبران می کند؛ دفع فضولات از راه روده و مثانه را تسهیل می کند و ….

ورزش

ریاضت یا ورزش در طب سنتی ایران اهمیت فراوانی دارد. جناب ابن سینا در کتاب اوّل قانون، در بحث تدابیر مشترک، مهم‌ترین تدبیر در تندرستی را در درجه نخست، ورزش کردن و سپس تدبیر غذا و تدبیر خواب می‌داند و از این رو سخن خود را با تدبیر ورزش آغاز می‌کند:

« از آنجا که اساس تندرستی به ترتیب اهمیت بر ورزش، غذا و خواب قرار دارد؛ بهتر است اهم ر ا بر مهم ترجیح دهیم و موضوع ورزش را پیش کشیم و می گوییم.

تعریف ورزش

« ورزش حرکتی است تابع اراده. در ورزش، تنفس، بلند و بزرگ و پی درپی می آید. هرکس بتواند با شیوه صحیح و متناسب با اعتدال مزاج خود و در وقت و هنگام مناسب ورزش کند از چاره جویی(پیش گیری) و تداوی بیماری های مادی و بیماری های مزاجی که در دنباله آن می آید، بی نیاز می گردد.

برداشت ها:

1- از این تعریف بر می آید که ارادی بودن ورزش در نتایج حاصله مهم و موثر است. بنابراین انجام ورزش های غیراردای که این روزها بسیار باب شده است(مثل انواع دستگاه های ویبره یا دستگاه هایی که با ایجاد جریان های الکتریکی عضله را دچار انقباض های ریتمیک می کنند)؛ نمی تواند چندان مفید فایده باشد.

نکته: برداشت برخی صاحب نظران از این تعریف آن است که کارهای روزمره، چون با اراده و تمرکز انجام نمی‌شوند؛ تأثیر مطلوب ورزش را ندارند. درواقع، اراده و تمرکز در ورزش، حرارت غریزی و قوا را متوجه عضو می‌کند و تأثیرات مطلوب را به جا می‌گذارد. بنابراین کارهای روزمره ریاضت محسوب نمی شوند. البته بعید است که فعالیت هایی مثل کشاورزی، آهنگری و … را نیز بتوان مشمول این برداشت دانست.

2- رعایت شرایط مناسب ورزش در حصول نتیجه مطلوب ضروری است. بنابراین بر اساس عواملی چون سن، جنس، مزاج، نوع تغذیه، بیماری های شخص، فصل، اقلیم محلّ زندگی و … نوع ورزش هر فرد با دیگری متفاوت است و تجویز عمومی ورزش برای همگان ممکن نیست. در ادامه به بعضی از این موارد اشاره می کنیم.

3- ورزش به تنهایی کافی نیست و نمی تواند ما را از سایر دستورات بهداشتی و به ویژه بهداشت تغذیه و دیگر اصول ستّه ضروریه بی نیاز کند. جناب ابن سینا هم می فرمایند:« این بهره برداری از ورزش هنگامی میسر است که دستورات دیگر بهداشتی را به کلّی مراعات کند.»

4- عنوان این فصل در کتاب قانون اینچنین است:« ورزش؛ برنامه مشترک اشخاص بالغ»؛ از این عنوان برمی آید که کودکان، با توجه به نوع مزاج و نیز فعالیت زیادی که دارند، علی العموم نیاز چندانی به ورزش ندارند و تحمیل ورزش، به ویژه ورزش های سنگین، به ایشان، با کاهش رطوبات بدن، در روند رشد کودکان اختلال ایجاد می کند.

بنابراین باید توجه داشت که اصرار والدین امروزی به شرکت فرزندانشان در فعالیت های ورزشی سازمان یافته باشگاهی، می تواند عوارض جبران ناپذیری برای کودکان داشته باشد؛ به ویژه که این اصرار، در فصل تابستان که نیاز به ورزش به حداقل می رسد، در بیشترین مقدار خود است. البته کودکانی که انس زیادی با رایانه و تلویزیون و … دارند و از حداقل های فعالیتی این سنین فاصله گرفته اند می توانند از استثناآت این قضیه باشند.

فوائد ورزش

چون این بخش از کتاب قانون، ساده و روان است، ترجیح می دهم، توضیحات جناب ابن سینا را با اندکی تصرّف برایتان نقل کنم:

« همچنان که خودت می دانی، ما مجبوریم غذا بخوریم و می دانی که تندرستی ما با غذایی است که مناسب مزاج ما می باشد. یعنی غذایی که در کیفیت و کمیت، معتدل است. تمام قسمت های غذایی که ما می خوریم، بدون استثناء، کنش غذایی ندارد، بلکه در هر مرحله از مراحل هضم، بخشی از آن به صورت ماده زائد در می آید و طبیعت می کوشد آن را از بدن دفع کند( از طریق مدفوع، ادرار، عرق و… )؛ لیکن باید دانست که طبیعت نمی تواند مواد دفعی را به کلّی از بدن براند و حتماً بعد از هر هضمی، مقداری از این مواد زائد باقی می ماند وقتی این مقادیر اندک، زیاد شدند و جمع آمدند، مواد دفعی زیاد می شود و به تن زیان می رساند.

مثلا اگر این مواد دفعی که باقی مانده و جمع شده است متعفّن شود؛ بیماری های عفونی به بار می آرد. اگر حالات و کیفیت آن ها شدت یافت بد مزاجی روی می دهد. اگر این تجمع بیشتر شد، بیماری های امتلاء(پر شدن بدن از اخلاط فاسد) به وجود می آید و اگر این مواد زاید خود را به اندامی برسانند ورم حاصل می شود. بخارهای این مواد باقی مانده، مزاج گوهر روح را تباه می گردانند.

به این جهت چاره ای جز این نیست که آن ها را از بدن بیرون برانیم. بیرون راندن این مواد به چند طریق صورت می گیرد:

1- اگر آن ها را به وسیله داروهای سمی(داروهای قوی) از بدن دفع کنیم، خود داروی سمی نیروی غریزه را کاهش می دهد و غریزه را خستگی می بخشد.

2- اگر دفع آن ها با داروی غیرسمی(داروهای ملایم) ممکن باشد؛ باز بار سنگینی بر طبیعت است، همچنان که بقراط فرموده است: “دارو صفا می دهد و جفا می بخشد”. گذشته از آن، دارو در عین حال که مواد زائد را می راند، خلط پسندیده و رطوبت های غریزی و روانی را که گوهر زندگی است از آسیب خود مصون نمی دارد و مقداری از آن ها را نیز بیرون می راند و بر اثر آن، نیروی اندام های اصلی و اندام های خدمتگزار کاهش می یابد.

پس این بلیات و سایر بلاها از امتلاء روی می آورند، زیرا مواد بندآورنده چه در جای بمانند و چه تخلیه گردند آفت دارند.

3- لیکن ورزش چیزی است که ما را از استعمال دارو بی نیاز می سازد و بهترین بازدارنده حالت امتلاء است. اگر ورزش به صورت صحیح و چنان که باید و شاید انجام پذیرد، عوامل بیماری های امتلاء از بین می رود.»

نکات و برداشت ها:

1- «ورزش… بهترین بازدارنده حالت امتلاء است» اما ضرورتا بهترین درمان کننده امتلاء نیست. بنابراین باید به ورزش عمدتا از دید پیشگیرانه نگاه کنیم اگرچه استفاده های درمانی زیادی نیز بر آن مترتب است.

2- علیرغم احترامی که برای جناب ابن سینا قائل هستم؛ بنده بر اساس آنچه از طب اسلامی آموخته ام، مهم ترین اصل ستّه ضروریه را «اکل و شرب» یا همان خوردن و آشامیدن می دانم که اگر به درستی و بر اساس موازین انجام شود، مهمترین نقش را در پیشگیری و درمان بیماری ها خواهد داشت.

جناب ابن سینا در بحث خود، ابتدا درمان امتلاء را منحصر در دارو و ورزش فرض کرده؛ در ادامه، از این فرض ناصحیح خود نتیجه گرفته اند که ورزش، بهتر از داروست؛ در حالی که بدون هیچ تردیدی، امساک در خوردن و آشامیدن، بهترین راه درمان انواع امتلاء می باشد.

بر این اساس، حتی این نکته که «ورزش… بهترین بازدارنده حالت امتلاء است» هم وجاهت چندانی ندارد و رعایت تدابیر اکل و شرب، مقدّم بر ورزش و اقوی از آن است. به همین ترتیب، جمله ابتدایی بحث، یعنی این جمله که« از آنجا که اساس تندرستی به ترتیب اهمیت بر ورزش، غذا و خواب قرار دارد…» نمی تواند متین و صحیح باشد.

و نهایتا باید گفت که ورزش آن قدر توانمند نیست که ما را به کلّی از دارو بی نیاز سازد درحالی که رعایت شرایط صحیح تغذیه ای، چنان که در احادیث شریف به آن اشاره شده و به تجربه نیز مکرّر آزموده شده، تن ما را از ناز طبیبان بی نیاز خواهد ساخت!

3- تاکید ابن سینا بر برتری ورزش بر دارو، نکته ای متین و مهم و درخور است که باید از سوی طبیب و بیمار، جدّی گرفته شود.

سایر فواید ورزش

ورزش فواید دیگری نیز دارد:

1- « ورزش، حرارت ملایم پدید می‌آورد و مواد دفعی را روز به روز می‌گدازد و به طور منظم و مرتب آنها را از جای خود می‌لغزاند و به بیرون راندن آنها کمک می‌کند و نمی‌گذارد هر روز قسمتی باقی بماند و جمع شود و تأثیر بدی بگذارد. گرمای ایجاد شده ناشی از حرکت، باعث رقیق شدن فضولات و دفع آن ها به کمک عرق می شود.»

برداشت ها:

* چنان که در متن اشاره شده است، قدرت ورزش در دفع مواد دفعی، محدود است و دامنه اش، 24 ساعت گذشته را فرا می گیرد. بنابراین برای بهره برداری صحیح از ورزش، انجام ورزش روزانه ضروری است اگرچه ورزش های متناوب یا هفتگی هم خالی از فایده نیستند.

* به جهت تمثیل، نقش ورزش برای بدن مانند باد زدن آتش فروخفته است که باعث می شود آتش زیر خاکستر حرارت غریزی، شعله ور شود. به این حالت در کتب طبّ قدیم، انعاش یا انتعاش(تازه کردن، تقویت کردن) گفته می شود.

* چنانچه گفتیم ورزش تولید حرارت می‌کند و حرارت غریزی را افزونی می‌دهد. این فائده مهم ورزش، یعنی برافروختن حرارت غریزی به ما توضیح می دهد که چرا ورزش در درمان افسردگی و سایر بیماری های روحی و روانی، سندروم های خستگی مزمن، کمبود میل و توان زناشویی، خواب آلودگی و کسالت، انواع کم خونی؛ بسیاری از بیماری های مزمن و طول کشیده، سرطان ها، و … مؤثر است.

2- بر اثر ورزش، مفاصل، وترها، رباط‌ها و عضلات محکم می‌گردند و از تاثیرپذیری در امان می مانند.

3- اندام‌ها بر اثر ورزش، برای پذیرش غذا آمادگی بیشتری می‌یابند، زیرا مواد دفعی آنها دفع شده و جای غذا خالی مانده است.

4- نیروهای جاذبه و دافعه اعضای بدن بر اثر ورزش به حرکت درمی‌آیند، اندام‌ها به نرمش درمی‌آیند، رطوبت‌های بدن رقیق می‌گردند و مسامات (منافذ ریز بدن) فراخ‌تر می‌شوند.

5- چنان که گفتیم، ورزش موجب از بین رفتن رطوبات غیر طبیعی بدن می شود. کم شدن رطوبت بدن، بافت پیه و چربی را کوچک می کند. همچنین با افزایش حرارت داخلی، بافت های بلغمی رو به پختگی می روند و این یعنی تبدیل بافت های سردتر و مرطوب تر مثل چربی به بافت های گرم تر مثل خون و عضله.

6- ورزش باعث تقویت و اصلاح کل بدن می شود، به شرطی که به افراط کشیده نشود.

ویژگی‌ها و شرایط ورزش مناسب

1- ورزش معتدل که اعضا و حرارت غریزی را تقویت می‌کند آن است که پوست، سرخ، و تنفس، تند شود و تعریق ایجاد کند. هرگاه تندی نفس و تعریق به افراط برسد باید ورزش قطع شود، زیرا سبب ضعف حرارت غریزی می‌گردد. یک معیار ساده برای ارزیابی تناسب شدّت ورزش این است که در هنگام ورزش، فرد بتواند صحبت هم بکند.

اگر کسی بخواهد سنگین تر از این ورزش نماید(مثل ورزش های حرفه ای)، حتماً باید تحت تدابیر خاصی به ورزش بپردازد تا آسیبی به او نرسد.

ورزش کمتر از این مقدار هم به صلاح نیست چرا که اخلاط را به جنبش در می آورد امّا باعث دفع آنها نمی شود و این باعث بیماری است.

2- بهترین اوقات ورزش، پس از خروج غذا از معده و کامل شدن هضم معدی است.

انجام ورزش بلافاصله پس از غذا مضر است. انجام ورزش قبل از کامل شدن هضم غذا، موجب نفوذ غذای خام در اعضاء و ایجاد سده (گرفتگی) می شود. در حقیقت، عروق و خون، به جای اینکه مشغول انجام فعالیت های مربوط به گوارش شوند، با شروع ورزش، مشغول استخوان ها و عضلات شده و کار هضم، ناقص رها می شود. به عبارت دیگر، در صورت انجام ورزش با شکم پر، به جای تمایل حرارت غریزی به درون(دستگاه گوارش) برای انجام هضم غذا، این حرارت به سمت بیرون(استخوان ها و عضلات) می آید و فساد غذا در دستگاه گوارش پیش می آید.

فاصله بین تغذیه و ورزش بسته به نوع غذاهای مصرفی متفاوت است و به طور متوسط حدود سه ساعت بعد از غذاست. طبیعتا در صورت مصرف غذاهای لطیف، این مقدار کمتر و در صورت مصرف غذاهای سنگین، این زمان طولانی تر می شود.

3- همچنین ورزش حین گرسنگی نیز توصیه نمی‌شود. ورزش با شکم خالی و در حال گرسنگی حتی بدتر از ورزش با شکم پر است چرا که موجب تحلیل اعضا می شود.

بنابراین کسانی که عادت به ورزش در صبح زود(ناشتا) دارند، باید قبل از شروع ورزش، اندکی غذای لطیف(مثلا یک عدد سیب) میل کنند.

4- پیش از ورزش باید مدفوع و ادرار دفع شود. یعنی همان طور که به هنگام ورزش، بدن نباید در دستگاه گوارش کار نیمه کاره ای داشته باشد؛ در مورد مندفعات خود نیز نباید به دلمشغولی خاصّی گرفتار باشد. قبل از ورزش، باید اشتغالات قوای بدن را به حدّاقل رساند تا تمرکز آنها تنها متوجه امر ورزش باشد.

این نکته، یعنی ضرورت تمرکز قوا بر یک فعالیت، یکی از اصول فخیم طب اسلامی و سنتی است که بسیاری از تدابیر مربوط به تغذیه، ورزش و استفراغاتی مانند حجامت و فصد و زالواندازی و … را توجیه می کند.

نکته دیگر این است که ورزش کردن با روده یا مثانه انباشته از فضولات، می تواند باعث شود که این مواد دفعی بازجذب بدن شده موجد بیماری های گوناگون گردند.

6- داشتن خواب و استراحت کافی قبل از ورزش نیز از ضروریات است. کسانی که بلافاصله بعد از کار روزانه و در حالی که اشتغالات فکری و جسمی زیادی دارند به باشگاه می روند؛ از فوائد ورزش بهره کمتری خواهند داشت.

7- در افراد با مزاج گرم و خشک، ورزش‌های سنگین بسیار مضر است و سبب بروز بیماری می‌گردد.

8- بهترین زمان ورزش در فصل بهار، نزدیک نیم روز (بین صبح تا ظهر)، در تابستان در اول روز و در زمستان در آخر روز (نزدیک غروب آفتاب) می باشد.

9- شروع ورزش باید با حرکات آهسته باشد و به‌تدریج، حرکات سخت‌تر شوند و به حدی برسد که قوّت فرد ورزشکار می‌تواند تحمّل کند و سپس دوباره به تدریج آهسته‌تر شود تا فرد از ورزش باز ایستد.

در یک ورزش سالم عمومی، وقتی که عرقمان در آمد و نفس، عمیق و سریع شد، باید کم کم شدّت ورزش را کم و حرکاتمان را آهسته کنیم، سپس بنشینیم تا عرقمان خشک شود و ورزش را تمام کنیم. حد مناسب ورزش می تواند این سه مورد باشد:

– سرخی چهره

– وجود نشاط حرکت

– تنفس عادی

10- در طب سنتی توصیه شده است پیش از شروع ورزش، دست و پا و پشت فرد ورزشکار را با دست و یا با پارچه زبر بمالند و با روغن بادام یا روغن کنجد تازه، عصب‌ها و عضلات را چرب کنند و به آهستگی ماساژ دهند، چرا که این کار حرارت غریزی را اندکی برمی‌انگیزد و منافذ را گشاد می‌کند و فضولات را به سوی پوست می‌کشد تا با ورزش تحلیل یابد. البته فردی که عضله‌های او نرم باشد و غذای غلیظ نخورده باشد به چنین مالشی نیاز ندارد.

11- توصیه شده که وقتی ورزش تمام می‌شود فرد به گرمابه برود و با آب ولرم، چنانچه پوست را خوش آید، خود را شستشو کند و بار دیگر دست و پا و عضله‌های وی را به نرمی بمالند تا باقی فضولات که با حرکت ورزش گداخته شده‌اند از مسام (منافذ) پوست بیرون آیند و تحلیل روند. البته ورزشکار تا عرقش به طور کامل خشک نشده نباید به حمام برود.

12- غذای ورزشکار بایستی در تابستان لطیف و زودهضم و در زمستان غلیظ و مقوی باشد.

13- در صورتی که مزاج فرد ضعیف است، ورزش سنگین نباید انجام دهد.

14- افرادی که بعد از سال ها تصمیم به ورزش کردن می گیرند باید تدابیر مربوطه را بیش از دیگران رعایت کنند.

15- اگر خسته، بیمار یا تب دار هستید ورزش نکنید.

16- اگر تنش یا استرس دارید، از انجام ورزش های سنگین یا رقابتی بپرهیزید.

17- رعایت تدابیر ویژه هر ورزش می تواند از عوارض احتمالی آن جلوگیری نماید. در این میان، مهم ترین نکته، استفاده از مواد غذایی سالم و پرهیز از غذاهای صنعتی می باشد.

یک مثال: بعضی از کوهنوردها بعد از مدتی دچار زانو درد می شوند؛ برای پیشگیری از زانودرد، توصیه می شود کوهنوردان، بر مصرف پودر سنجد کامل- شامل پوست و گوشت و هسته سنجد- مداومت داشته باشند.(روزی یک قاشق غذاخوری پودر سنجد+یک قاشق عسل+یک لیوان شیر)؛ خوردن غذاهای سردی را محدود کنند؛ با روغن هایی مثل زیتون،کوهان شتر، کنجد کرچک، شترمرغ، بادام تلخ یا سیاهدانه، هرشب مفاصل را ماساژ دهند و….

مضرات حرکات بسیار زیاد (ورزش سنگین)

حرکت بسیار زیاد، باعث گرم و خشک شدن بدن شده (افزایش صفرا)؛ اخلاط بدن را متعفن می کند؛ همچنین حرکت زیاد موجب تحلیل بدن می شود؛ بدن رو به سستی رفته؛ ایجاد خفقان و غش می کند.

ورزشهای سنگین یعنی ورزشی که بیش از حد معمول باشد، نه تنها ارزش درمانی ندارند بلکه یک نوع خودکشی محسوب می شوند. وقتی فردی چند سال ورزش سنگین می کند، مانند آن است که فتیله چراغ عمر خود را بالا کشیده باشد؛ حاصل این عمل، نور خیره کننده ای است که در ظاهر، دیگران را به حیرت درآورده است و شخص، مورد تحسین قرار می گیرد امّا این کار باعث می شود که سوخت چراغ زندگی جسمانی، یعنی حرارت و رطوبت غریزی به سرعت رو به پایان رود.

با اتمام حرارت غریزی، قوای بدن(حیوانی، طبیعی و نفسانی) دیگر در کالبد جسم باقی نمی مانند و از بدن خارج می شوند(خروج روح از بدن). این اتفاق توجیه طب سنتی بر مرگ های زودرس بسیاری از ورزشکاران حرفه ای در این روزگار است.

بنابراین می توان به صراحت گفت که تقریبا هیچ یک از ورزش های حرفه ای رایج، مورد تایید طب سنّتی نیست.

در طب قدیم، ورزش های سنگین، محدود به مواردی مثل کشتی بود که علاوه بر این که موارد علمی در روش اجرای آنها لحاظ شده بود، در گزینش افراد هم دقت می شد و ضمن نهی افراد خشک مزاج(و به ویژه افراد صفراوی) از این گونه فعالیت ها، اغلب، افراد دموی، با رعایت تمهیدات لازم، به آنها می پرداختند.

ترک ورزش

ترک ناگهانی ورزش و به ویژه ورزش های سنگین، بسیار خطرناک است. بسیار تجربه شده است که این کار باعث افت شدید قوای بدنی و ظهور انواع بیماری ها می شود. از دیدگاه طبّ سنّتی، هرگاه جنبشی که حرارت غریزی، یعنی ابزار زندگی جسمانی را به سوی اندام ها راهنمایی می کند متروک گردد، نیروی اندام ها رو به ناتوانی و نابودی می رود. بر اساس نظر طبّ سنّتی، خطر ترک ورزش های سنگین، بیش از خطر ورزش نکردن است.

مضرات سکون بسیار زیاد

سکون و بی حرکتی، در همه حالات، سرد کننده و رطوبت دهنده بدن است و در حقیقت موجب افزایش خلط بلغم در بدن می گردد. حاصل این اتفاق، چاقی، لختی و سستی بدن، تنبلی، رکود ذهنی، افزایش امتلاء و تجمّع اخلاط فاسد یا نپخته در بدن و … است.

بی حرکتی موجب خفه شدن و خاموشی تدریجی حرارت غریزی می شود. در مقام مثال، حرارت غریزی بدن شخصی که تنبل و ساکن است، مانند آتشی که در آن دمیده نمی شود، کم کم رو به زوال می رود.

انواع ورزش

ورزش را می توان از لحاظ درگیر بودن اندامهای بدن به دو دسته طبقه بندی نمود:

ورزش کلی یا ورزش عام: شامل تمام بدن و اعضای آن است و نفع آن به کل بدن می‌رسد مانند دویدن، شنا، اسب دوانی و کشتی‌گرفتن.

ورزش جزئی یا ورزش خاص: که مخصوص به عضو خاصی است مانند وزنه‌ زدن برای دست‌ها، آواز خواندن برای حنجره یا نگاه کردن به چیزهای ریز برای چشم‌ها و ….

ورزش پیران(به نقل از کتاب قانون)

در ورزش پیران باید اختلاف حالات جسمی و بیماری هایی را که عادتا به سراغ آن ها می آیند و عادت آن ها را در ورزش کردن در نظر گرفت. اگر جسمشان در منتهای اعتدال باشد ورزش های معتدل برای آن ها مفید است. اگر یکی از اندا م های آن ها در بهترین وضع اعتدال نیست باید در هنگام ورزش مراعات آن اندام بشود و دستور ویژه هر اندام در باره آن اجرا گردد . مثلا اگر پیران سرگیجه دارند یاصرع و یا مواد (مرضی) به سوی گردنشان ریزش می کند و یا بخارهای زیاد به سوی سر و مغزشان بالا می رود نباید در موقع ورزش سرشان راخم کنند؛ ورزش چنین کسانی باید پیاده روی، مسابقه دو، سوارکاری و آن نوع ورزشی باشد که به نیمه پایین تن مربوط می شود.

اگر درپاها آسیبی داشته باشند ورزش آن ها باید از نوع ورزش های مربوط به بخش های بالای تنه، از قبیل وزنه برداری و پرتاب سنگ باشد. اگر قسمت میانی تن آسیب داشته باشد مثلا طحال یا کبد و یا معده و یاروده ها در شرایط صحت نباشند ورزش دو طرف تن سودمند است به شرطی که مانعی در کار نباشد؛ لیکن اگر آسیب اطراف سینه را گرفته باشد نباید به جز ورزش قسمت بالای تن انجام دهند.

اندام های آسیب دیده را باید تدریجا به ورزش درآورد تا از آن نیرو گیرند. ورزش دادن تدریجی اندام های آسیب دیده و ناتوان گرچه برای پیران خوب نیست، برای کسانی که در سایر مراحل عمر هستند مفید است. آنچه در این زمینه برای پیران ممنوع است برای پیرترانی که ازپای افتاده اند جایزمی باشد. ازپای افتادگان(خانه نشینان) باید اندام های ناتوان رابه تدریج با ورزشی که مناسب و سزاوار آن ها است مانوس کنند . اندام های بیمار شده را ممکن است بتوان در ورزش شرکت داد و یانتوان به این امر واداشت. منظورم این است که اگر اند ام مورد نظر، گرم یا خشک باشد یا این که ماده ای در آن باشد که پخته نشده است و بیم آن می رود که بر اثر ورزش متعفّن شود، نباید ان اندام را به ورزش درآورد

تعیین وقت حضوری با حکیم دکتر محمد حامد اسکندری ، درمان بیماری ها در طب سنتی  32324045-026

جهت مشاوره درمان بیماری ها در طب سنتی با شماره مستقیم حکیم اسکندری 09122070671 تماس حاصل فرمایید
و یا در پیام رسان های واتس آپ و ایتا سوالات خود را مطرح نمایید

برای مطالعه بیشتر مقالات طب سنتی بر روی لینک زیر کلیک کنید

مقالات طب سنتی

خرید اینترنتی گلاب های اصل ، خالص ، سنتی و صادراتی 

خرید آنلاین گیاهان دارویی کوهی ( کم یاب و نایاب)

خرید آنلاین عرقیات گیاهی اصل

محصولات آرایشی و بهداشتی گیاهی (مزرعه سبز اسکندری)

فروشگاه اینترنتی مزرعه سبز اسکندری

خرید اینترنتی عطر و رایحه های  گیاهی و طبیعی 

خرید اینترنتی روغن های گیاهی و دانه ایی ، درمانی و ماساژ 

خرید اینترنتی ظروف سنتی (ظروف سفالی ، ظروف مسی ، ظروف سنگی)